Κυριακή 26 Φεβρουαρίου 2012

AΠΟΚΡΙΕΣ


ΑΠΟΚΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

             Κύρια στοιχεία της αποκριάτικης περιόδου είναι το κέφι, οι αστεϊσμοί και βέβαια οι μεταμφιέσεις. Όλα αυτά δίνουν έναν εντελώς ιδιαίτερο τόνο και κάνουν αυτές τις μέρες της χαράς και της διασκέδασης ιδιαίτερα διασκεδαστικές τόσο για τα παιδιά όσο και για τους μεγάλους, που βρίσκουν την ευκαιρία να ξαναγίνουν παιδιά!


          Αν αναζητήσουμε την ιστορία του καρναβαλιού σίγουρα θα χαθούμε σε δεκάδες αναμνηστικές εκδηλώσεις, που με τη μια ή με την άλλη μορφή ήταν και εξακολουθούν να είναι παρούσες στις παραδόσεις όλων των λαών.

         Από τη βόρεια Ευρώπη μέχρι τη νότια Αμερική και από την Αφρική μέχρι την Ιαπωνία, παρόμοιες γιορτές μετρούσαν τις αλλαγές των εποχών μέσα από την ανάμειξη δοξασιών και πραγματικότητας, γήινων γιορτών και θρησκευτικής τελετουργίας. Όσο για τη μεταμφίεση και τη μάσκα, εκτός του ότι είναι τόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος, είναι ένα φαινόμενο τόσο κοινό σε όλους τους πολιτισμούς και όλες τις θρησκείες, που αποτελεί συχνά μια από τις σημαντικότερες πηγές στην προσπάθεια της μελέτης τους.
Στην κυριολεξία Αποκριά σημαίνει το σταμάτημα της κρεοφαγίας.


       Οι απόκριες έχουν προχριστιανική προέλευση και αντιστοιχούν στις διονυσιακές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων  που γίνονταν προς τιμή του θεού Κρόνου (ως προστάτη της σποράς), διαρκούσαν μια εβδομάδα και άρχιζαν στις 17 Δεκεμβρίου. Ο λαογράφος Νικόλαος Πολίτης, γράφει, ότι τα αποκριάτικα έθιμα έχουν τις ρίζες τους στα Λουπερκάλια των αρχαίων Ρωμαίων, που άρχιζαν στις 15 Φεβρουαρίου και γιόρταζαν τη γονιμότητα της γης και των ζώων. 
       Οι αποκριές καθιερώθηκαν από την Εκκλησία προς τα τέλη του 6ου αιώνα, σήμερα όμως, έχουν χάσει την αρχική σημασία τους και πλέον είναι ταυτόσημες για τους περισσότερους ως περίοδος μεταμφιέσεων, γλεντιού και ελευθεριότητας πριν τη Σαρακοστή.
      Στις μεγάλες πόλεις ο αποκριάτικος εορτασμός είναι λίγο πολύ τυποποιημένος, όμως, ευτυχώς, υπάρχουν ακόμη πολλά μέρη στην Ελλάδα, που ο εθιμικός πανηγυρισμός διατηρεί ακόμα μορφές, που δείχνουν τις βαθύτερες ρίζες αυτών των χαρούμενων εκδηλώσεων.
Παλαιότερα η αρχή του Τριωδίου αναγγελλόταν με πυροβολισμούς ή με ταμπούρλα και τσαμπούνες, ενώ σε πολλά μέρη ο κήρυκας φώναζε πως πλησιάζουν οι Απόκριες, για να φροντίσει ο κόσμος να προμηθευτεί το απαραίτητο κρέας. Γι’ αυτό και η πρώτη εβδομάδα των αποκριών ονομάζεται και “Προφωνή”, από τη συνήθεια να διαλαλούν την έλευσή της. Η δεύτερη εβδομάδα ονομάζεται “Κρεατινή”, επειδή προσφερόταν για κρέας και η Τρίτη “Τυρινή” ή “Μακαρονού”, γιατί κατά τη διάρκειά της οι πιστοί πρόσφεραν κόλυβα και ζυμαρικά στους νεκρούς, τις λεγόμενες μακαρίες, απ΄ όπου έλαβαν το όνομα και τα “μακαρόνια”.
           Το Τριώδιο γινόταν ιδιαίτερα αισθητό από την Τσικνοπέμπτη, όπου σε πολλά μέρη έσφαζαν χοιρινά. Η σφαγή στη νότια Ελλάδα και πολλά νησιά συνοδευόταν και από τελετουργικά, δεισιδαιμονικά και μαντικά στοιχεία, που πρόσθεταν στην ημέρα κάποιο θυσιαστικό χαρακτήρα με σταυρούς στις πόρτες των σπιτιών με το αίμα του ζώου, κ.ά.

     Οι αγρότες μέσα στο χαρούμενο κλίμα της Αποκριάς διαισθάνονται τις αλλαγές της Φύσης και με διάφορες πράξεις προσπαθούν να την εξευμενίσουν, για να εξασφαλίσουν καρποφορία στα χωράφια, πλούσια παραγωγή και καλή υγεία.
      Την ίδια προσπάθεια για καλή υγεία και καλή συγκομιδή εκφράζει και το έθιμο με τις αποκριάτικες φωτιές, που ανάβονταν σε πλατείες και σταυροδρόμια το βράδυ της τελευταίας Κυριακής. Το έθιμο στηρίζεται στην αρχέγονη πίστη, ότι η φωτιά κρύβει μέσα της δύναμη, η οποία μεταδίδεται σε όποιον έρθει σ’ επαφή μαζί της μέσα από συγκεκριμένο τελετουργικό. 

Η αλήθεια είναι, πως η Αποκριά δε γεννήθηκε στην πόλη. Ο αστικός καρνάβαλος με το σαρδόνιο χαμόγελο που παρελαύνει καμαρωτός, μοιάζει να σβήνει δίπλα στα βουκολικά προσωπεία των Καρνάβαλων της υπαίθρου. Εκεί, όπου από την αρχαιότητα ακόμη τελούνταν γιορτές όχι μόνο για την καλή σοδειά και την υγεία, αλλά και τελετές που θα έδιωχναν μακριά το κακό. Οι ζωόμορφες μεταμφιέσεις, τα μεγάλα κουδούνια και οι εκκωφαντικοί θόρυβοι ξόρκιζαν το κακό και έφερναν τύχη.
         Με τα χρόνια, ο αποκριάτικος εορτασμός της υπαίθρου διανθίστηκε με νέα στοιχεία. Έτσι, σε πολλές περιοχές σήμερα βρίσκουμε αναπαραστάσεις γαμήλιων τελετών ή τελετές που θυμίζουν γεγονότα, που σημάδεψαν την ιστορία του τόπου, κυρίως από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας
        Στη Δημητσάνα της Αρκαδίας, γνωστή για το μπαρούτι της, οι κάτοικοι την τελευταία Κυριακή φορτώνουν ένα γάιδαρο με βαρέλια μπαρούτι και τον Καρνάβαλο. Στη Ζάκυνθο έχουμε την “κηδεία της μάσκας” με ...πτώμα τον Καρνάβαλο και “συγγενείς” που τον πενθούν. Στην Κεφαλλονιά την τιμητική τους έχουν τα Γαϊτανάκια και οι Καντρίλιες.
Στα Ιωάννινα την τελευταία Κυριακή, οι γειτονιές της πόλης δίνουν το σύνθημα του εξαγνισμού, ανάβοντας φωτιές, τις περίφημες “Τζαμάλες”. Γράφοντας για τα Ιωάννινα θα ήθελα να αναφέρω, ότι σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση οι ντόπιοι έχουν το δικαίωμα του εορτασμού της αποκριάς και ιδιαίτερα της μάσκας με κατοχυρωμένο και έγγραφο προνόμιο, που πέτυχαν κατά την παράδοση της πόλης στους Τούρκους το 15ο αιώνα επί Σινά Πασά. Μέχρι τότε μόνο οι ευγενείς και οι ιππότες είχαν δικαίωμα να φορούν μάσκα.Ας δούμε, όμως, αναλυτικότερα κάποια έθιμα που εξακολουθούν να ισχύουν, ακόμη και σήμερα.


Το έθιμο του Χαρταετού

          Κάθε καθαρά Δευτέρα συνηθίζουμε να εφορμούμε σε κάποιο κοντινό ή μακρινό μέρος εφοδιασμένοι με τον χαρταετός μας, με στόχο να τον πετάξουμε πιο ψηλά από κάθε άλλον στην περιοχή. Το έθιμο αυτό πιστεύετε ότι προέρχεται από ανατολικούς λαούς.

          Στους λαούς αυτούς η τεχνική έχει εξελιχθεί πολύ με αποτέλεσμα να κοσμούν τους χαρταετούς του με δράκους, φλόγες και άλλα παρόμοια σχήματα. Συνήθως το έθιμο συνοδεύεται (στην ανατολή) με προσευχές και ύμνους προς τους Θεούς, με στόχο να διώξουν τα κακά πνεύματα ή την κακιά τύχη.
              Ο πρώτος χαρταετός πιστεύετε πως κατασκευάστηκε στην Κίνα το 1000 π.Χ. αν και η πρώτη γραπτή μαρτυρία είναι για τον 4ο αιώνα π.Χ. Στην συνέχεια οι Κινέζοι πέρασαν σε πρακτικές εφαρμογές των χαρταετών. Συγκεκριμένα είχε βάλει έναν διαγωνισμό για τον πρώτο που θα κατάφερνε να πετάξει με έναν χαρταετό (αν και όχι φτιαγμένος από χαρτί), όπου ο νικητής θα κέρδιζε την ελευθερία του.
         Σε νεότερα χρόνια, οι χαρταετοί χρησιμοποιούνταν και για κατασκοπευτικούς σκοπούς σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις των αντιπάλων. Ταυτόχρονα, τοπογραφικές πτήσεις εκτελούνταν από Κινέζους για να υπολογίσουν την ακριβή τοποθεσία του παλατιού το οποίο ήταν απόρρητο στην Κίνα της εποχής εκείνης.
         Και στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν δείγματα χαρταετών. Ο Αρχύτας έκανε μελέτες πάνω στις πτήσεις χαρταετών, τις οποίες αργότερα συμβουλεύθηκε ο Γαλιλαίος. Επίσης, αγγειογραφίες της εποχής εκείνης (4ος π.Χ. αιώνας) δείχνουν νεαρό να πετάει χαρταετό.
         Στην Ευρώπη υπάρχουν πολλές αναφορές στους χαρταετούς, αλλά όλες μετά το 1400 μ.Χ. Πιο συγκεκριμένα, πιστεύετε ότι στην Ευρώπη ήρθε ο χαρταετός από την Ασία, έπειτα από την επίσκεψη Χριστιανών μοναχών

Δεν υπάρχουν σχόλια: