Αρχαία Θέλπουσα

        Η αρχαία πόλη Θέλπουσα, της οποίας το όνομα κατά την παράδοση προήλθε από την νύμφη Θέλπουσα, κόρη του Λάδωνα, βρισκόταν στην αριστερή όχθη του κάτω ρου του ομώνυμου ποταμού, στα βορειοδυτικά του σχεδόν εγκαταλελειμμένου σήμερα χωριού Βάναινα, και γεωγραφικά σε περιοχές που ανήκουν στα χωριά Σπάθαρι - Τρόπαια και Βυζίκι. Βόρειο όριό της ήταν το τμήμα του Λάδωνα στην Κλειτορία, βορειοδυτικό η Ψωφίδα, δυτικό ο Ερύμανθος, νότιο ο ποταμός Τουθόα.

    Η αρχαία αρκαδική πόλη, Θέλπουσα, ήκμασε κατά τους κλασσικούς χρόνους και ακολούθησε την τύχη της Αρκαδίας κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους οπότε περιήλθε σε παρακμή.

    

        Στη θέση της πόλης, που έχει εντοπιστεί βάσει της περιγραφής του Παυσανία και των επιγραφικών επιβεβαιώσεων, σήμερα είναι ορατά λείψανα του οχυρωματικού της περιβόλου, λείψανα μιας δεξαμενής για νερό και ερείπια πλινθόκτιστου οικοδομήματος ρωμαϊκών χρόνων.

      Η πλήρης ερήμωσή της άργησε να επέλθει, όπως μαρτυρά το κομμάτι από το «αγορανομικό διάταγμα» του Διοκλητιανού, που βρέθηκε στην περιοχή και εκδόθηκε στα 301 μ.Χ. Ωστόσο, ο Παυσανίας που την επισκέφθηκε στα 170 μ.Χ., την περιγράφει ως μισοεγκαταλελειμμένη.
Εντός των ορίων της υπήρχε πλήθος ιερών, από τα οποία το γνωστότερο ήταν αυτό της Ελευσίνιας Δήμητρας. 

    Ο Leake το τοποθετούσε κοντά στη γέφυρα του χωριού Σπάθαρι και ο Παυσανίας αναφέρει ότι μέσα στο ιερό υπήρχαν τα λίθινα αγάλματα της Δήμητρας, της Κόρης της και του Διονύσου. Από τον Παυσανία αναφέρεται και το ιερό της ερινύος ή λουσίας Δήμητρας στην περιοχή του Ογκείου, το οποίο ο περιηγητής θεωρούσε τμήμα της Θέλπουσας.

      Η Ερινύς ή Λουσία Δήμητρα ήταν τοπική, ιππόμορφη θεά του κάτω κόσμου, της οποίας η διπλή ονομασία ερμηνεύεται από έναν μύθο. Σύμφωνα με αυτόν, κατά την περιπλάνησή της προς αναζήτηση της αρπαγείσας κόρης της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα, ο θεός Ποσειδώνας την ακολούθησε και συνευρέθηκε μαζί της. Η αγανάκτηση της θεάς αντικατοπτρίζεται στο επίθετο ερινύς, ενώ το επίθετο λουσία αναφέρεται στο μπάνιο της στον Λάδωνα, όταν ξεπέρασε της οργή της. Από αυτήν την συνεύρεση γεννήθηκε ένα άλογο, ονομαζόμενο Αρείων και μια Κόρη, της οποίας το όνομα δεν αποκαλύπτονταν στους αμύητους.

     Στην περιοχή του Ογκείου υπήρχε και ναός του Ογκαιότατου Απόλλωνα, ενώ στην απέναντι δεξιά όχθη βρισκόταν ιερό του Ασκληπιού παιδός, για την γέννηση του οποίου οι ντόπιοι είχαν δημιουργήσει δική τους τοπική παράδοση, και το μνήμα της τροφού του Τρυγόνος. Τον ναό αυτό, καθώς και ένα ιερό των δώδεκα θεών, είδε και ο Παυσανίας.

     Πάντως, οι μαρτυρίες για την ιστορική διαδρομή της πόλης είναι ελάχιστες και έτσι πιστεύεται ότι ο ιστορικός της ρόλος είναι αντίστοιχος με αυτόν των υπόλοιπων αρκαδικών πόλεων. 

     Ο Διόδωρος σημειώνει μια νίκη των Θελπουσίων κατά των Λακεδαιμονίων το 352 π.Χ., η οποία συνδέεται με ένα ενεπίγραφο, σωζόμενο σε πολύ κατάσταση τιμητικό μνημείο των Θελπουσίων, στημένο κοντά στην πόλη τους. 

      Στα τέλη του 3ου και στο α” ήμισυ του 2ου αιώνα, η Θέλπουσα ήταν μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας, όπως πιστοποιεί ή επιγραφή «αρχαίων Θελπουσίων» πάνω σε νομίσματα. Η είσοδός της στην συμμαχία πραγματοποιήθηκε ή ταυτόχρονα ή λίγα χρόνια πριν από την είδοσο της Μεγαλόπολης (235 π.Χ.). Υπάρχουν επίσης στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία οι Θελπούσιοι είχαν πολλές φορές λάβει τον τίτλο του δελφικού προξένου και η πόλη δεχόταν συχνά ξένες αντιπροσωπείες, ενώ ένας Θελπούσιος ήταν μαθητής του Αρκεσιλάου.

Από τα νομίσματα που έχουν ανακαλυφθεί, τα παλαιότερα χρονολογούνται στον 3ο αιώνα π.Χ. και τα μεταγενέστερα στον 3ο αιώνα μ.Χ. Αξίζει, τέλος, να επισημανθεί ότι η Θέλπουσα συγκαταλέγεται στις λίγες αρκαδικές πόλεις που αναφέρει ο «Συνέκδημος» του Ιεροκλέους και ότι αναφορά στην ονομασία της απαντά και τον 7ο αιώνα μ.Χ.

Η πόλη καταστράφηκε οριστικά από τρεις καταστρεπτικούς σεισμούς: το 522 μ.Χ., το 551 μ.Χ.  και το 580 μ.Χ. ολοκληρωτικά.

 Πιστεύουμε ότι κάποια μέρα η αρχαιολογική σκαπάνη θα ανασκάψει τη περιοχή ώστε να έρθει στην επιφάνεια αυτή η Αρχαία ιστορική πόλη.

Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου είναι κατερειπωμένος και βρίσκεται στο χώρο της Αρχαίας Θέλπουσας πάνω σε μικρό λόφο και είναι ρυθμού Βασιλικής κι όπως είπαμε είναι του 5^ου ή 6^ου αιώνα μ.Χ.

                                                                       Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου  
                                                                                                                                                                               Ο ναός κι ο χώρος θα πρέπει να βρεθεί τρόπος ώστε να στεγασθούν, για να προφυλαχθούν τα υπάρχοντα αρχαιολογικά ευρήματα από τις καιρικές συνθήκες.