Σάββατο 31 Ιανουαρίου 2015

Τριώδιο και Αποκριές - Καρναβάλι

 Τριώδιο και Αποκριές


  • Το Τριώδιο

Με τον ευρύτερο όρο Αποκριά, ονομάζουμε τη χρονική περίοδο τριών εβδομάδων πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή, το γνωστό μας τριώδιο.
Οι τρεις Κυριακές που κλείνουν την κάθε εβδομάδα του τριωδίου είναι:
η Κυριακή του Ασώτου,
η Κυριακή της Απόκρεω (μικρή αποκριά) και
η Κυριακή της Τυροφάγου (Μεγάλη Αποκριά).

Η περίοδος του Τριωδίου καλύπτει:
α. Τις τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (22 ημέρες).
β. Τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή (40 ημέρες, από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή πριν από το Σάββατο του Λαζάρου).
γ. Τις δυο ήμερες Σάββατο του Λαζάρου και Κυριακή των Βαΐων (συνδετικές ήμερες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής με τη Μεγ. Εβδομάδα).
δ. Τη Μεγάλη Εβδομάδα (6 ημέρες).

  • Η λέξη Αποκριά σημαίνει αποχή από το κρέας και σηματοδοτεί την έναρξη της Τυρινής εβδομάδας στην οποία επιτρέπονται, κατά τη θρησκεία μας, μόνο τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

'Ετσι οι Χριστιανοί προετοιμάζονται για τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής. Συνώνυμη της λέξης Αποκριά είναι και η λέξη Καρναβάλι (Carnival) που προέρχεται από το λατινικό carnem levare (αποχή από το κρέας).

Οι ρίζες των εκδηλώσεων αυτών βρίσκονται στην αρχαία Ελλάδα, στη Διονυσιακή λατρεία. Ο Διόνυσος, κατά το δωδεκάθεο, ήταν ο θεός της γονιμότητας και οι αρχαίοι 'Ελληνες τον τιμούσαν με μεγάλους εορτασμούς, τα Διονύσια. Κατά τους εορτασμούς αυτούς, στην αρχαία Αθήνα, γινόταν παρέλαση άρματος .
Το άρμα ακολουθούσαν χορευτές και τραγουδιστές μεταμφιεσμένοι με προσωπίδες που τραγουδούσαν σατυρικά τραγούδια. Οι εορτασμοί αυτοί, πέρασαν από πολιτισμό σε πολιτισμό δεχόμενοι επιρροές από διάφορες κουλτούρες.
Τσικνοπέμπτη
Οι τρεις εβδομάδες πριν την αρχή της Σαρακοστής ονομάζονται Προφωνή, Κρεατινή και της Τυροφάγου.
Στο μέσο της Κρεατινής (της 2ης) εβδομάδας βρίσκεται η Τσικνοπέμπτη, κατά την οποία παραδοσιακά καταναλώνεται μεγάλη ποσότητα κρέατος, εν είδει προετοιμασίας για τη νηστεία της Σαρακοστής. Για την ορθόδοξη παράδοση, οι νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής είναι σημαντικές, οπότε η Πέμπτη θεωρούνταν η καταλληλότερη μέρα για κραιπάλες.
Η Τσικνοπέμπτη βρίσκεται στο μέσο των 3 εβδομάδων του εορτασμού του καρναβαλιού. Πρόκειται για τη Πέμπτη της 2ης εβδομάδας, της Κρεατινής.
Γιορτάζεται την Πέμπτη που είναι 11 ημέρες πριν την Καθαρά ∆ευτέρα. Είναι ημέρα χαράς αλλά και προετοιμασίας για τους Ελληνορθόδοξους χριστιανούς, καθώς η σαρανταήμερη περίοδος της Σαρακοστής πριν το Πάσχα πλησιάζει. Την μέρα αυτή επιβάλλεται από το έθιμο το ψήσιμο κρέατος στα κάρβουνα.

Το όνομα "Τσικνοπέμπτη" προέκυψε γιατί την ημέρα αυτή (Πέμπτη δηλαδή) το δείπνο αποτελείται από κρέας ψημένο στα κάρβουνα, το οποίο πρέπει να έχει πάντα λίγο λίπος ώστε κατά το ψήσιμο να βγάλει την απαραίτητη "τσίκνα".
Ακόμα και οι πιο φτωχοί άνθρωποι κάθε περιοχής, πρέπει να ψήσουν κρέας ώστε να μυρίσει το σπίτι τους και όλοι να ξέρουν ότι γιορτάζουν!
Παλιότερα στην ελληνική επαρχία οι άνθρωποι μοίραζαν πιατέλες με το τσικνισμένο κρέας σε όλη την γειτονιά για να στείλουν την μυρωδιά του ψητού σε κάθε άκρη του χωριού.
Μαζί με την Τσικνοπέμπτη έχει καθιερωθεί πλέον και η ειδωλολατρική παράδοση του μασκαρέματος που υποτίθεται ότι διώχνει τα κακά πνεύματα του χειμώνα και βοηθάει έτσι στην εξασφάλιση μιας επιτυχημένης σοδειάς.
Στις μέρες μας η Τσικνοπέμπτη θεωρείται η αρχή της αποκριάς.

ΑΠΟΚΡΙΕΣ - ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ


Απόκριες ονομάζονται οι τρεις εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Σαρακοστή. Ταυτίζονται με την περίοδο του Τριωδίου, μια κινητή περίοδο στην Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινής.
Το κύριο γνώρισμα των Αποκριών είναι οι μεταμφιέσεις τις οποίες συναντάμε σε ολόκληρη την Ελλάδα, καθώς και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το όνομα των μεταμφιεσμένων διαφέρει από τόπο σε τόπο: κουδουνάτοι, καμουζέλες, μούσκαροι αλλά το κοινότερο είναι μασκαράδες και καρνάβαλοι που προέρχεται από τις ιταλικές λέξεις maschera και carnevale. Στην Ελλάδα υπάρχει πληθώρα εθίμων που διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Ας γνωρίσουμε κάποια από αυτά.
Από τα πιο γνωστά πανελλαδικά έθιμα, που διατηρούνται αυτούσια ως τις μέρες μας, είναι το γαϊτανάκι. Το γαϊτανάκι είναι ένας χορός που δένει απόλυτα με το χρώμα και το κέφι της απόκριας. Δεκατρία άτομα χρειάζονται γι’ αυτόν το χορό. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η καθεμιά. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Οι υπόλοιποι δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν σε ζευγάρια. Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του κι έτσι πλέκουν τις κορδέλες πάνω του δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν στο στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει και το στολισμένο γαϊτανάκι μένει να θυμίζει το αποκριάτικο πνεύμα. 

ΑΠΟΚΡΙΕΣ  

ΣΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΑ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ Ο ΔΙΟΝΥΣΟΣ


Είναι γνωστή και ευρέως αποδεκτή η σχέση της Αποκριάς με τα πανάρχαια Διονυσιακά Μυστήρια. Ο Διόνυσος γεννιέται στην Αρκαδία. Και μαζί του γεννιέται το θέατρο. Η τραγωδία έχει τις απαρχές της στους θρησκευτικούς θιάσους του Διονύσου. Με τη χρήση της μάσκας οι μύστες δεν παρίσταναν απλά τον Θεό, γινόντουσαν αυτός ο ίδιος ο Θεός.
Η διονυσιακή λατρεία όρισε τη θρησκευτικότητα της Αρκαδίας. Ειδικό τάγμα ιερέων, οι Μελιαστές, ήταν επιφορτισμένο με το καθήκον να διαμοιράζει τον ιερό οίνο. Γυναικεία τάγματα, οι περίφημες Μαινάδες, από τις οποίες παίρνει το όνομά του και το Μαίναλο τιμούσαν με νύκτιες ιεροπραξίες τον λατρευτό Θεό.
Ακριβώς την περίοδο που έχουμε τις απόκριες, στα βουνά και τα ποτάμια της Αρκαδίας ξεχύνονταν οι βακχευτές σε γιορτές που τιμούσαν την ίδια τη ζωή με τον ενιαύσιο κύκλο της. Ο χαριτωμένος Διόνυσος προστάτευε την ιερή μέθη που γινόταν για να εξαγνιστεί ο κάθε άνθρωπος χωριστά και όλη η κοινότητα.
Οι Απόκριες στην Αρκαδία έχουν κρατήσει όλη την αυθεντικότητα των αρχέγονων τελετών. Αξίζει να έρθει κάποιος εδώ και να ενωθεί σε αυτό το μεγάλο πανηγύρι που προοιωνίζει τον ερχομό της άνοιξης και τη νίκη της ζωής.
 Τη Κυριακή της Τυρινής μαζεύονται όλοι οι συγγενείς στο σπίτι του γεροντότερου.Aφού καθήσουν στο τραπέζι και κάνουν προσευχή, το…σηκώνουν όλοι μαζί με τα δάχτυλα πάνω-κάτω τρείς φορές και λένε «αγιοζούμι, τυροζούμι -όποιος πιεί και δε γελάσει- ψύλλος δε θα τον δαγκάσει». Και πίνουν χωρίς να γελούν. Ύστερα όμως τρώνε γελώντας με την ψυχή τους… Οι ανύπαντροι παίρνουν κρυφά ένα μακαρόνι, το βάζουν στο μαξιλάρι τους και όποιον ή όποια  ονειρευτούν, αυτόν ή αυτή θα παντρευτούν! Όταν τελειώσουν το φαγητό, σηκώνουν πάλι το τραπέζι με τα δάχτυλα και ο γεροντότερος ρωτά:
-«Φάγατε?» 
-«Φάγαμε!» 
-«Ήπιατε?» 
-«Ήπιαμε!» 
-«Χορτάσατε? «
-«Χορτάσαμε!» 
-«Πάντα χαρούμενοι νά’στε…» 
Μερικοί από τους κατοίκους της Αρκαδίας, ιδίως οι γεροντότεροι, γνωρίζουν και κρατούν αυτά τα έθιμα.

Ακολουθώντας την παράδοση, τα αρκαδικά χωριά γιορτάζουν κάθε χρόνο την αποκριάτικη περίοδο με μασκαρέματα, οργανωμένα ή αυθόρμητα, παρελάσεις καρναβαλιστών, τραγούδια χορούς κυρίως όμως πολύ κέφι. Αρκετοί είναι και στο νομό μας, οι δήμοι και πολιτιστικοί σύλλογοι που επιχειρούν την αναβίωση ξεχασμένων εθίμων, κάποιοι υπερβάλλουν ανακαλύπτοντας «έθιμα», σε όλους ωστόσο αναγνωρίζεται η καλή πρόθεση να ζωντανέψουν τα μέρη μας, να γεμίζουν χαρούμενες φωνές και γελαστά πρόσωπα.

 Στην Αρκαδία, οι αποκριές –την έναρξη τους διαλαλούσε στους δρόμους ντελάλης- συνοδεύονται από τα χοιροσφάγια. Η εξέταση των σπλάχνων του χοίρου, «μιλούσε» για τα μελλούμενα στο σπιτικό. Καταγράφεται και το έθιμο της ονειρομαντείας με τα μακαρόνια που έπαιρναν τα κορίτσια από το βραδινό φαγητό της τελευταίας Κυριακής και βάζοντας τα στο μαξιλάρι τους φιλοδοξούσαν να ανακαλύψουν τον μέλλοντα σύζυγο. 

Το γιορταστικό τραπέζι της τελευταίας αποκριάτικης Κυριακής, στηνόταν στο σπίτι του πιο ηλικιωμένου μέλους της οικογένειας, με μακαρόνια, αυγά, τυρόπιτες, γαλατόπιτες και ένα είδος σούπας το τυροζούμι. Το τυροζούμι, από άγρια χόρτα και μυζήθρα, ήταν το πρώτο πιάτο. Από αυτό έπινε ο καθένας τρεις κουταλιές.


 


Δεν υπάρχουν σχόλια: